Stonehenge - gizemli taşlar

Dünyanın en ünlü prehistorik yapılarından biri ve İngilterenin ulusal ikonu sayılan Stonehenge gizem, güç ve dayanıklılık simgesidir.Bugün bizler için Stonehenge’nin ne amaçla yapıldığı hala tartışmalı , bu konuda bir çok görüş vardır.Kimilerine göre bir tapınak olan Stonehenge çok güçlü bir iddiaya göre prehistorik dönem önemli göksel olayları işaretlemek için kullanılan bir gözlemevidir.

İngiltere’de Salisbury yakınlarında bulunan Stonehenge Neolitik çağdan kalma , iç içe çemberler içine dizilmiş dikine taş bloklardan oluşur.Görenleri hayrete düşüren bu yapının en şaşırtıcı yanı ilk evresinin 5.000 yıl önce yapılmaya başlanmış olmasıdır.Gerçi daha sonraki yüzyıllarda yol ve ev yapımı için taşlar yerinden sökülerek tahrip edilmiş olsada görkemini hala korumaktadır.Yapımı çok fazla zaman, emek ve sabır gerektirmiştir.Bunun için Stonehenge bugün mühendislik harikası olarak kabul edilmektedir.Bu ilginç yapıyı kimlerin yaptığı tam olarak bilinmemektedir.Druidler, Eski Yunanlılar, Fenikeliler yada Romalılarca yapılmış olabileceği düşünülmektedir.Tartışmaların diğer yoğunlaştığı bir konu ise gökbilimle olan ilgisidir.

1919 ‘dan itibaren yapılan çalışmalar Stonehenge’nin üç evrede tamamladığı ortaya koymaktadır.İlk evre (Sto 1) neolitik çağda , M.Ö 3100-2300 yılları arasında tamamlanmıştır.Yapı alanı , ortasında bir hendek bulunan yuvarlak bir dış setle çerçevelenmiştir.Hendeğin geyik boynuzundan yada tahtadan yapılmış küreklerle kazıldıldığı düşünülüyor.İç tarafta hendek boyunca sıralanan 56 çukur bulunur.Bu çukurları 17.yy ‘da John Aubrey bulduğundan , aynı isimle anılır.Setin kuzey doğu giriş yolunda Heel Stone denilen 35 tonluk kumtaşından bir blok bulunur.

M.Ö 2100-2000 yılları arasında tamamlanan ikinci evrede (Sto 2) sete giriş yolu olan Avenue , doğudaki Avon Irmağına kadar 3 km uzatılmıştır.Ayrıca iç içe , eş merkezli iki çemberi oluşturan kaya bloklarıda bu evrede dikilmiştir.İç çemberi oluşturan kaya bloklarıda bu evrede dikilmiştir.İç çemberi oluşturan göz taşları galler’in güneybatısındaki Prescelly Dağlarından getirilmiş.Yaklaşık 225 km’lik yolun bir bölümünde taşlar , sallarla denizden , geri kalan kısmıysa insanların yada yük hayvanlarının çektiği kütükler üzerinde taşınmış.Bu taşların her birinin 4 ton ağırlığında olduğu ve 80 kadar taş bulunduğu düşünülürse, bu yolculuğun epeyce zahmetli geçtiği anlaşılır.

Avenue ve göztaşlarının konumu Güneş’in yaz gündönümündeki doğuşuna göre ayarlanmıştır. Bu ikinci evrede çift çember tamamlanmadan bırakılmış ve sonraki evrelerde taşlar yerlerinden sökülerek tekrar kullanılmıştır.Girişte bulunan 35 ton ağırlığındaki Heel Stone’un da bu evrede dikilidiği düşünülür.Bu taşın konumu çok eski çağlarda insanların gökbilime ilgilerinin bir göstergesi sayılabilir.Yaz gün dönümünde (21 Haziran) çemberin ortasında oturan biri Güneş’in Heel Stone’un tam üstünden doğduğunu görebilir

Yapımına MÖ 2000′de başladığı düşünülen üçüncü evrede kendi içinde üçe ayrılır. Stonehenge 3a’da her biri 9 m uzunluğunda ve 50 ton ağırlığındaki taş bloklarla daha küçük çemberler oluşturulmuştur.Bu düşey olarak dizilen taşların üzerine konulan yatay bloklarla, çembere kesintisiz bir görünüm verilmiştir.Bu halkların içinede iki düşey ve bunların üzerine yatay olarak konulmuş bir üçüncü taştan oluşan üçlü taş bloklardan beşi , at nalı biçiminde dizilmiştir.Dış yüzeyleri çok düzgün bir biçimde yontulan bu taşlar özenle biçimlendirilmiştir. Arkeolojik ipuçları bu ince işciliğin yunanistandaki Miken ve giritteki Minos uygarlığıyla ilişkilerini desteklemektedir.

Bu 80 kadar iri blogun taşınmasıda pek kolay olmamıştır.Bunlarda 30 km kuzeyindeki Marlborough Downs’dan getirilmiştir.Göz taşlarının taşındığı yola göre daha kolay sayılan rotada Redhorn Tepesi önemli bir engel olmuştur.Bugün , tek bir blokun böyle bir engelden geçirilebilmesi için 600 kişiye gereksinim duyulabileceği düşünüşüyor.

Daha snraki evrede göztaşı bloklar yontularak düzeltilmiş ve elips biçiminde sıralanmıştır.En son evredeyse bir önceki evrede yapılan elips biçiminde sıralanmıştır.En son evredeyse (sto 3) bir önceki evrede yapılan elips bozulmuş , bu taşlarla Stonehenge 2′nin artakalan blokları bir çember ve bir at nalı oluşturacak biçime yeniden düzenlenmiştir.Ayrıca bu evrede , yapının çevresinde eş merkezli iki çember oluşturacak biçimde Y ve Z çukurları çılmıştır.

Stonehenge gibi eski yapıların hangi tarihte yapıldığının saptanmasıda arkeolojik çalışmanın bir bölümünü oluşturur.Tarihleme için en sık başvurulan yöntemlerden biride radyokarbon yöntemidir.Stonehenge evrelerinin kronolojik sırasının saptanması içinde radyokarbon tarihleme yönteminden yararlanılmıştır.Tümüyle disiplinlerarası bir işbirliği gerektiren bu çalışmada ,arkeologlar ,kimyagerler,paleoçevreciler ,fizikçiler ve istatistikçilerden oluşan uzamanlar , yapının kendisinden alınan ve çevresinden toplanan örnekler üzerinde çalışmıştır